«Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει»· μία ευρέως διαδεδομένη ρήση του λαού μας που συμπυκνώνει μόλις σε μια μικρή φράση την κολοσσιαία δύναμη του λόγου. Η ρήση αυτή εντοπίζεται από την αρχή της ιστορίας μας και παραμένει έκτοτε αναλλοίωτη, αναδεικνύοντας τη διαχρονική ισχύ του λόγου στο πέρασμα των χρόνων. Κατά καιρούς ο λόγος, γραπτός ή προφορικός, έχει χρησιμοποιηθεί από πληθώρα ανθρώπων ανά τον κόσμο οι οποίοι αντιλαμβανόμενοι των δυνατοτήτων του εκμεταλλεύτηκαν τον μηχανισμό του προσπαθώντας είτε να εξυψώσουν το ανθρώπινο πνεύμα και να βελτιώσουν την κοινωνική διάρθρωση είτε να ποδηγετήσουν τα πλήθη αποσκοπώντας στην ικανοποίηση ιδιοτελών συμφερόντων και στην εδραίωση αυταρχικών καθεστώτων. Ποια είναι όμως πραγματικά τα όρια του λόγου;
Ο λόγος δεν έχει όρια. Ίσως αποτελεί μια απόλυτη άποψη, αλλά αποδεικνύεται ποικιλοτρόπως και από την καθημερινότητά μας. Μια λέξη μπορεί να προκαλέσει ιδιαίτερα, πρωτόγνωρα και ξεχωριστά συναισθήματα ή μπορεί να μετατραπεί σε ένα πολύ αιχμηρό «μαχαίρι» που σκοπό έχει να πληγώσει βάναυσα και αποτρόπαια τον αποδέκτη της. Όλοι μας έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι τόσο με λόγια που μας πλήγωσαν προκαλώντας μας βαθύτατο πόνο όσο και με φράσεις που μας προκάλεσαν ευεργετικά συναισθήματα. Η γλώσσα, λοιπόν, ο γραπτός ή προφορικός λόγος μπορεί να «τσακίζει κόκκαλα», να αφυπνίζει συνειδήσεις και να διαφωτίζει, να στηλιτεύει το κακό και να κατακρεουργεί το άδικο, να εξυμνεί την αλήθεια και να εκθειάζει το δίκαιο, να διεγείρει συναισθήματα και να αναδεικνύει πνευματικούς και κοινωνικούς θησαυρούς, να συγκινεί.
Ωστόσο, όλα αυτά προϋποθέτουν παιδεία, ανθρωπισμό και ειλικρίνεια, διότι σε αντίθετη περίπτωση ο λόγος μετατρέπεται σε μηχανισμό μόχλευσης και αποστροφής. Η λεγόμενη «γλώσσα της εξουσίας» είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε εξουσίας και ιδιαίτερα κάθε αυταρχικού καθεστώτος. Πρόκειται για μια διαστρεβλωμένη μορφή του λόγου που στηρίζεται σε ανυπόστατες διαπιστώσεις και πλασματικά γεγονότα που εποφθαλμιούν στην αλλοίωση της βούλησης του ατόμου και εν τέλει στην απόλυτη «πλύση εγκεφάλου» με σκοπό την αμετάπειστη εξάρτησή του. Επομένως, η γλώσσα αυτή αποσκοπεί στην φαλκίδευση των δημοκρατικών θεσμών, στην ετεροκαθοδήγηση των μαζών και στην σπίλωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Πώς αντιτίθεσαι, λοιπόν, σε αυτή την κυριαρχική δύναμη, η οποία εκτός των άλλων χρησιμοποιεί και το ισχυρότερο όπλο, την γλώσσα; Με την γλώσσα φυσικά! Η γλώσσα είναι αυτή που μπορεί πραγματικά να οριοθετήσει και να διευθετήσει το χάος της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας. Μόνο αυτή μπορεί να κλονίσει συθέμελα κάθε μορφή απαξίωσης, έχθρας, μίσους, προπαγάνδας και εξουσίας στηριζόμενη πάντα στην παιδεία. Η παιδεία μπορεί να απομακρύνει τον άνθρωπο από τον κίβδηλο και κενό λόγο καθοδηγώντας τον στην αλήθεια και εξυψώνοντας το πνεύμα του στην σφαίρα της ελευθερίας. Tον θωρακίζει με την κριτική σκέψη, εμφυσώντας του παράλληλα την οικουμενική συνείδηση. Το ελεύθερο πνεύμα, συνεπώς, μέσα από το οποίο πηγάζει ένα λόγος γεμάτος με αρετές μπορεί να μετατρέψει το άδικο σε δίκαιο, την βία σε ειρηνική συνεργασία και το μίσος σε αγάπη.
Σε μια εποχή που αναρίθμητοι κίνδυνοι συσσωρεύονται στον ορίζοντα και απειλούν την ηθική, ατομική και κοινωνική σου υπόσταση, ο λόγος σου αποτελεί το ισχυρότερο σου «όπλο» για να αντιταχθείς σε οποιαδήποτε προσπάθεια χειραγώγησης και υπονόμευσής σου. Εκμεταλλευόμενος την παντοδυναμία του λόγου μπορείς να αφυπνίσεις συνειδήσεις, να διαμορφώσεις ιδέες και απόψεις, να πυροδοτήσεις κοινωνικοπολιτικά γεγονότα ακόμα και να αλλάξεις τον κόσμο! Χρησιμοποίησέ τον, χρησιμοποίησε την φωνή σου, ΜΗΝ την πνίγεις!
Φωτογραφία: Γρηγόρης Λαζαρίδης, Συμεών Μανιάτης