Ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης, στην «Ποιητική» του, διατύπωσε τον πασίγνωστο ορισμό της τραγωδίας: Ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν. (1)
Για τον Αριστοτέλη, η τραγωδία αποτελεί μία μορφή τέχνης που μιμείται μια πράξη σοβαρή και με αξιόλογο περιεχόμενο και έχει ως σκοπό, μέσα από τον «ἔλεο» και τον «φόβο», να οδηγήσει στην «κάθαρση». Ο αριστοτελικός όρος «κάθαρσις» υπονοεί -κατά την επικρατέστερη ερμηνεία- μία κατάσταση στην οποία ο θεατής ανακουφίζεται, ηρεμεί ψυχικά, λυτρώνεται, αφού έχει επέλθει η νίκη του ήρωα ή η αποκατάσταση της ηθικής τάξης. (1) Με την χρήση του όρου αυτού, ο φιλόσοφος έγινε ίσως ένας από τους πρώτους ανθρώπους που αναφέρθηκαν στη σύνδεση μεταξύ της τέχνης και του ψυχικού κόσμου.
Η αλήθεια είναι, όμως, πως η σύνδεση των δύο αυτών «κόσμων» δεν περιορίστηκε στα αριστοτελικά έργα. Μέσα στους αιώνες, οι λέξεις «τέχνη» και «ψυχικός κόσμος» έχουν αναφερθεί πολλάκις στην ίδια πρόταση. Η μουσική, η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος, το θέατρο, η ζωγραφική είναι μάλλον η συνηθέστερη επαφή μας με τον όρο «τέχνη» στη ζωή μας, χωρίς, ωστόσο, να παραγκωνίζεται η θέση καμίας από τις καλές τέχνες στην καθημερινότητά μας. Ποιος από εμάς δεν έχει ακούσει έστω ένα τραγούδι, δε έχει διαβάσει έστω ένα βιβλίο, δεν έχει θαυμάσει έναν πίνακα ζωγραφικής ή μια φωτογραφία, δεν έχει δει έστω μία ταινία ή μία παράσταση; Το ζήτημα είναι πώς αυτές επιδρούν στην ψυχική μας κατάσταση και τη διαμορφώνουν.
Ρωτήσαμε διαφορετικούς ανθρώπους να μας μιλήσουν για εκείνο το βιβλίο, εκείνο το τραγούδι ή εκείνη την ταινία που νιώθουν να τους «γεμίζει» ψυχικά.
Η Ρ. μας ανέφερε «Τα βιβλία και οι ταινίες Harry Potter. Ως παιδί τις λάτρευα. Δεν τις έχανα ποτέ, όταν τις έβαζαν στην τηλεόραση. Από ένα σημείο και μετά έγινε παράδοση να τις βλέπω μια φορά τον χρόνο -κάθε χρόνο. Καθώς μεγάλωνα, ανακάλυπτα διάφορες πτυχές σε κάθε ταινία. Ερχόμουν σε επαφή και καταλάβαινα καλύτερα και πιο έντονα θέματα που θίγονται. Νιώθω σε μεγάλο βαθμό ότι μεγάλωσα κι εγώ μαζί με τους ήρωες».
Η Π. μας μίλησε για ένα τραγούδι και είπε «το τραγούδι που με γεμίζει είναι το «Είσαι και εσύ» των Usurum. Είναι ένα τραγούδι για την μοναξιά που νιώθουμε, ακόμη και όταν μπορεί να είμαστε μαζί με άλλους, και για το πως αυτή η μοναξιά, αυτό το κενό το μοιραζόμαστε. Ήδη από την πρώτη φορά που το άκουσα ένιωσα μια τρομερή ταύτιση γιατί αισθάνομαι πολύ συχνά αυτό το κενό και με προβληματίζει. Ένιωθα λιγότερο μόνη με αυτό το κομμάτι. Πλέον τον στίχο «Στήσε γιορτή σε έναν γκρίζο και θλιμμένο ουρανό» τον έχω κάνει κυριολεκτικά motto στη ζωή μου».
Η Ν. μας είπε «Το βιβλίο που πάντα επιστρέφω όταν νιώθω απομακρυσμένη από τον εαυτό μου είναι το Λάθος Αστέρι του John Green. Είναι το βιβλίο που σημάδεψε την εφηβεία μου και με δέσμευσε με τον θαυμαστό κόσμο της λογοτεχνίας- αφού από τότε πάντα υπάρχει ένα βιβλίο στα χέρια μου. Με μία παρέλαση συναισθημάτων, ο Green μας έκανε μάρτυρες της απόδειξης πως ό,τι έχει σημασία είναι το «εδώ» και το «τώρα» και πως οφείλουμε στους εαυτούς μας να είμαστε χαρούμενοι και αυθεντικοί».
Είτε δημιουργείται, είτε «καταναλώνεται» από εμάς, η τέχνη επιδρά στον ψυχικό και συναισθηματικό μας κόσμο.
Στο πλαίσιο της δημιουργίας, λειτουργεί τόσο ως μέσο συναισθηματικής έκφρασης όσο και ως πηγή έμπνευσης. Η συγγραφή ενός κειμένου, η δημιουργία ενός πίνακα, η σύνθεση ενός τραγουδιού είναι ίσως οι φιλικότερες σε εμάς μορφές έκφρασης και αποτύπωσης όλων των συναισθημάτων που ρέουν σαν χείμαρρος μέσα μας. Πόσες φορές δεν ένιωσες γεμάτος όταν αποτύπωσες τις λέξεις στο χαρτί, πόσες φορές δεν χαμογέλασες βλέποντας την εικόνα που είχες στο μυαλό σου να παίρνει μορφή και υπόσταση με χρώματα; Σε στιγμές συναισθηματικής φόρτισης, όταν όλα μέσα σου απειλούν να ορμήσουν να παρασύρουν όλα όσα συμβαίνουν γύρω σου, η γνώση ότι μπορείς να καταφύγεις στη δημιουργία λειτουργεί σαν παρηγοριά. Η σχέση της τέχνης με την συναισθηματική έκφραση, ωστόσο, δεν περιορίζεται εκεί· λειτουργεί και από την αντίστροφη. Τραγούδια, βιβλία, πίνακες, γλυπτά, παραστάσεις είναι ικανές να ιντριγκάρουν τη σκέψη και να αποτελέσουν την απαιτούμενη για δημιουργία έμπνευση.
Στο πλαίσιο της «κατανάλωσης», η ψυχική πληρότητα που μπορεί να προσφέρει η τέχνη είναι ένα στοιχείο που μας ενώνει όλους. Όταν ήμαστε παιδιά στην εφηβεία, σε μία αδιάκοπη προσπάθεια αναζήτησης και διάπλασης του ανθρώπου που φιλοδοξούσαμε να γίνουμε, τα ερεθίσματα που προσλαμβάναμε ήταν ικανά να μας επηρεάσουν στον μέγιστο βαθμό. Σε μια στιγμή που καλούμασταν να χαράξουμε τον δικό μας δρόμο, οι ήρωες για τους οποίους διαβάζαμε ή ακούγαμε μέσα από τραγούδια, με τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους, γίνονταν τα πρότυπα που λαχταρούσαμε να ακολουθήσουμε. Για μερικούς έφηβους που αρνούνταν να ακολουθήσουν την πεπατημένη των γύρω τους και προσπαθούσαν να χαράξουν τη δική τους πορεία, οι χαρακτήρες αυτοί αποτέλεσαν πρότυπα που πάσχιζαν να τους μοιάσουν. Αλήθεια, ποιος δεν έχει παρακαλέσει κρυφά να είχε τις γνώσεις και το θάρρος της Ερμιόνης Γκρέιντζερ;
Έπειτα, είναι και όλα αυτά που σου έχει χαρίσει πρακτικά η τέχνη. Στιγμές που έμοιαζαν μοναχικές καλύφθηκαν από τη συντροφιά ενός βιβλίου στο χέρι ή ακουστικών στα αυτιά σου. Άνθρωποι που γνώρισες σε εκείνη τη συναυλία του αγαπημένου σου καλλιτέχνη έγιναν οι πιο κοντινοί σου άνθρωποι. Η ενασχόληση με ζητήματα που κάποιο έργο τέχνης σου έκανε γνωστά έγιναν το έναυσμα για να βρεις το ενδιαφέρον σου. Τραγούδια και στίχοι που μιλούν για ζωή και όνειρα σε «ανέβασαν» τις στιγμές που ήσουν στα χειρότερά σου. Συναισθήματα που δεν ήξερες ότι μπορούσες να τα νιώσεις. Ο χώρος για να χαθείς σε σκέψεις και όνειρα που δε μπορούσε κανείς να σου τα αρπάξει.
Πολυδιάστατες οι μορφές της και εξίσου πολυδιάστατοι οι τρόποι με τους οποίους επιδρά η τέχνη στον ψυχικό κόσμο του καθενός. Σε στιγμές και καταστάσεις που μοιάζει να δημιουργείται ένα κενό, είναι αυτή που έρχεται να «μπαλώσει τις τρύπες». Εύκολα θα έλεγε κανείς πως αποτελεί τα χαμένα κομμάτια του παζλ που, όταν μπουν στη σωστή θέση, συνθέτουν αυτό που ονομάζεται «άνθρωπος».
Πηγές
1.Δρακόπουλος, Ναστούλης, Ρώμας, Σοφοκλέους Αντιγόνη – Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, Β’ Λυκείου, Βιβλίο Μαθητή (εμπλουτισμένο)
