«Αποκλείεται, δεν μπορεί να συμβαίνει σε μένα…δεν το πιστεύω… είναι άδικο… Αν είχα κάνει… ίσως ήταν διαφορετικά τα πράγματα…», φράσεις που έχουμε σκεφτεί, έχουμε φωνάξει, έχουμε τραγουδήσει “Wish You Were Here” (Pink Floyd) για όσους δεν είναι πλέον μαζί μας, για όσους μας λείπουν αφόρητα, για όσους δεν μπορούμε να αγγίξουμε και να αγκαλιάσουμε πια, για αυτές τις μέρες που δε γυρνάνε πίσω… Άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή οι φάσεις που διαδέχονται το πένθος, τη φυσική διαδικασία «επούλωσης» ενός τραύματος.
Η απώλεια, παρότι είναι συνυφασμένη με τη ζωή, καθώς αποτελεί μια αναμενόμενη τυπικά κατάσταση, ποτέ κανείς δεν είναι έτοιμος να την αντιμετωπίσει. Τα γεγονότα της καθημερινότητας που συνδέονται με τη λύπη της απώλειας έχουν ιδιαίτερη ένταση σε ό,τι αφορά τη συναισθηματική τους δύναμη. Προκαλούν σύγχυση και οδηγούν σε παρατεταμένες περιόδους θλίψης, όπου ο καθένας υιοθετεί τους δικούς του μηχανισμούς άμυνας για να τις αντιμετωπίσει. Πολλές φορές μάλιστα, παρατηρείται μια κυκλικότητα στην εναλλαγή τους. Σαφώς, δεν υπάρχει τυπική αντίδραση, όπως και δεν υπάρχει τυπική απώλεια. Η ψυχίατρος Elisabeth Kübler – Ross (On Death and Dying, 1969), άρχισε να μιλάει για τα πέντε στάδια του πένθους βασιζόμενη σε μελέτες γύρω από τα συναισθήματα ασθενών με ανίατες αρρώστιες. Έπειτα μάλιστα διαπίστωσε ότι μέσα από αυτά τα στάδια περνάμε και σε άλλες φάσεις της ζωής μας που χαρακτηρίζονται από αρνητικούς παράγοντες.
Ο ψυχικός πόνος που δημιουργεί το πένθος εξελίσσεται σε φάσεις. Σε πρώτο στάδιο, αρνούμαστε την ύπαρξη του τέλους, έπειτα θυμώνουμε με τη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας και τα βάζουμε με τον εαυτό μας, με τον Θεό που δεν είναι τόσο φιλεύσπλαχνος όσο νομίζαμε, με τη μοίρα, μέχρι να κουραστούμε από αυτό το μονομανές κυνήγι του υπαίτιου και να γεμίσουμε με τύψεις για τις στιγμές που χάθηκαν. «Τι θα μπορούσα να είχα κάνει διαφορετικά για να ανατρέψω την απώλεια;», ψάχνουμε και ψάχνουμε απαντήσεις, «παζαρεύουμε» την επιθυμητή λύση, ώσπου ερχόμαστε σε επαφή με τον πραγματικό πόνο που πηγάζει από την αναγνώριση της κατάστασης. Αυτό είναι και το στάδιο της αποστασιοποίησης. Συνήθως, όταν συναντάμε τη θλίψη, απομακρυνόμαστε περιστασιακά από τους γύρω μας. Η «τυραννία της χαράς» που μας δημιουργούν με φράσεις του τύπου «θα πάνε όλα καλά», «μην το σκέφτεσαι», «μην στεναχωριέσαι» είναι ακριβώς αυτό που αποφεύγουμε. Έχουμε ανάγκη από χρόνο. Χρόνο να πενθήσουμε, να κλάψουμε, να καταλάβουμε τι είναι αυτό που αισθανόμαστε, ώστε τελικά να το αποδεχτούμε έως ένα βαθμό που θα μας επιτρέψει να απελευθερωθούμε από το πένθος και το φόβο.
Ίσως αυτό το στάδιο δεν έχει τόσο ένταση όσο τα αρχικά, γίνεται πιο ήσυχα σχεδόν κρυφά, τα βράδια παρέα με το μαξιλάρι μας, ίσως περνάμε την περίοδο της «χαμογελαστής κατάθλιψης», ίσως και να μην είναι για όλους έτσι…
Συνήθως, έχουμε την τάση να ταυτίζουμε το πένθος με το θάνατο, αυτό όμως έγκειται σε πολλά περισσότερα γεγονότα, όπως είναι η απομάκρυνση ενός προσφιλούς προσώπου, ο χωρισμός από μια σχέση, η αποξένωση από το οικογενειακό περιβάλλον, η προδοσία από έναν αγαπημένο φίλο… Ξαναζούμε το τραύμα μέσα από όνειρα, αναμνήσεις ή φλασμπακς. Αποφεύγουμε μέρη, ανθρώπους, δραστηριότητες της καθημερινότητας μας που μας θυμίζουν ότι κάποτε αυτό το άτομο ήταν μέλος της και επιδεινώνουν την πληγή. Δυσκολευόμαστε να κοιμηθούμε, να συγκεντρωθούμε, να δουλέψουμε. Ένα τραγούδι αρκεί για να γίνουμε συναισθηματικοί. Τα «βάζουμε όλα στο ψυγείο» για να τα κρατήσουμε ζωντανά, δε θέλουμε να πάμε παρακάτω, στο μυαλό μας τίποτα δεν έχει ακόμα τελειώσει, θα στείλει αυτό το μήνυμα κάποια στιγμή, σήμερα, αύριο…ποτέ! Η Gloria Gaynor ωστόσο μας θυμίζει ότι “I (we) Will Survive”, θέλουμε απλά χρόνο…
Όταν αγαπάμε έναν άνθρωπο δεν ξεπερνάμε την απώλεια του, δεν ξεχνάμε την ύπαρξη του, δε διαγράφουμε όσα περάσαμε μαζί του: χαμόγελα, κλάματα, γκρίνιες, αγκαλιές, συναισθήματα αμέτρητα… απλώς συνηθίζουμε να ζούμε χωρίς αυτόν, συμφιλιωνόμαστε με την απώλεια, επαναπροσδιορίζουμε τη ζωή, δημιουργούμε καινούργιες αναμνήσεις. Γιατί στο τέλος, “Here comes the sun do,do,do” (The Beatles).
