Από όλα τα θαυμαστά επιτεύγματα του ανθρώπου πάνω σε αυτόν τον πλανήτη, η τέχνη είναι, ίσως, το πιο μαγικό. Με το ραβδάκι της μπορεί να αγγίξει όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως χρώματος, θρησκείας ή εθνικότητας και να αλλάξει τη ζωή τους για πάντα. Μέσα στους ξέφρενους ρυθμούς της καθημερινότητας όλοι ξεκλέβουμε λίγο χρόνο για να παρακολουθήσουμε μια θεατρική παράσταση ή να ακούσουμε την αγαπημένη μας μουσική, ακριβώς, για να μπορέσουμε να νιώσουμε αυτή την ευχάριστη συναισθηματική συγκίνηση που μας χαρίζει απλόχερα η μαγεία της τέχνης.
Όμως, οι άνθρωποι που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες χρειάζονται την τέχνη; Και μπορεί πραγματικά να τους βοηθήσει; Ίσως, η τέχνη να είναι για αυτούς ακόμα πιο σημαντική και χρήσιμη συγκριτικά με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Αποτελεί τη μοναδική διέξοδο από τις καθημερινές τους αντιξοότητες, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εισιτήριο με προορισμό την ομαλή κοινωνικοποίηση και την πιο ευτυχισμένη ζωή.
Όλες αυτές και ακόμα περισσότερες ευεργετικές ιδιότητες της τέχνης και ειδικότερα της μουσικής, αναγνώρισε ο αποδέκτης του βραβείου Ted 2009, José Antonio Abreu. Ο άνθρωπος που έμεινε γνωστός μέχρι το τέλος της ζωής του ως «ο μαέστρος» ονειρευόταν όλα τα παιδιά στην πατρίδα του, τη Βενεζουέλα, να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες και την ίδια στήριξη που έλαβε ο ίδιος για να ασχοληθεί με τη μουσική. Θέλησε να κάνει τη μουσική πραγματικότητα για τη χώρα του και την ενασχόληση με αυτήν, δυνατή για όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση.
Αυτό ακριβώς το όραμα τον έκανε να ιδρύσει το 1975 το «Σύστημα Ορχηστρών Παιδιών και Εφήβων», που έμελλε να γίνει γνωστό σε όλο τον κόσμο με το όνομα «El Sistema». Το πρόγραμμα αυτό φιλοδοξούσε να χρησιμοποιήσει τη μουσική παιδεία ως ενοποιητικό μέσο για όλα τα παιδιά της χώρας, ιδίως για εκείνα που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, αλλά και ως σχεδία που θα τα μετέφερε μακριά από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν. Στην ομιλία παραλαβής του βραβείου του, ο Abreu, υποστήριξε πως το El Sistema βοηθά τα παιδιά που συμμετέχουν στις ορχήστρες και στις χορωδίες του να αναπτυχθούν πνευματικά, να αποκτήσουν το αίσθημα του «ανήκειν», να ολοκληρώσουν την προσωπικότητά τους, να αποκτήσουν το θαυμασμό της οικογένειας αλλά και της κοινότητας τους και τέλος να διεκδικήσουν μία καλύτερη οικονομική και κοινωνική θέση για τα ίδια καθώς και για τους οικείους τους.
Από την πρώτη πρόβα που ο Abreu ύψωσε την μπαγκέτα του για να διευθύνει τα μονάχα 11 αγόρια που εμφανίστηκαν, μέχρι και σήμερα, το πρόγραμμα έχει διανύσει τεράστια απόσταση. «Η τέχνη στη Λατινική Αμερική δεν είναι πλέον μονοπώλιο των ελίτ, έχει γίνει κοινωνικό δικαίωμα, ένα δικαίωμα όλου του λαού», όπως αναφέρει και ο ίδιος και σε αυτό σίγουρα καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε η ίδρυση και εξάπλωση του El Sistema. Μέσω αυτού χιλιάδες παιδιά σώθηκαν από την ανέχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό, την εγκληματικότητα, την πορνεία και τα ναρκωτικά, ενώ η Συμφωνική Ορχήστρα Νέων της Βενεζουέλας, που είναι απότοκο του προγράμματος, συγκαταλέγεται πλέον στις κορυφαίες του κόσμου. Το σπουδαιότερο ίσως παράδειγμα της επιτυχίας του El Sistema αποτελεί ο διάσημος μαέστρος Gustavo Dudamel, ο οποίος έλαβε την αρχική μουσική του εκπαίδευση μέσα στα πλαίσια του προγράμματος ως παιδί και σήμερα είναι ο μαέστρος της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Λος Άντζελες.
Έτσι, η μικρή εκείνη ορχήστρα έγινε σήμερα ένα τεράστιο πρόγραμμα που έχει εξαπλωθεί σε πολλά άλλα κράτη βοηθώντας χιλιάδες παιδιά ανά τον κόσμο με τη μεταμορφωτική δύναμη τη μουσικής. Όμως τι θα γίνει μετά; Μία γενιά παιδιών βοηθήθηκε, αλλά τι θα γίνει με τις επόμενες; Μάλλον παρόμοια ερωτήματα θα ταλάνιζαν το μυαλό του Abreu και γι’ αυτό η ευχή του ήταν «να δημιουργηθεί και να τεκμηριωθεί ένα ειδικό πρόγραμμα εκπαίδευσης για 50 νέους ταλαντούχους μουσικούς, παθιασμένους για την τέχνη και την κοινωνική δικαιοσύνη και αφιερωμένους στο να φέρουν το El Sistema στις ΗΠΑ και σ’ άλλες χώρες». Πράγματι, το τέλος της ζωής του δε σήμανε και το τέλος του έργου του, καθώς 50 νέοι μουσικοί έγιναν και εκπαιδευτές, οι οποίοι συνέβαλλαν στη δημιουργία ορχηστρών σε 16 πολιτείες των ΗΠΑ και δίδαξαν πάνω από 5000 μαθητές
Ο José Antonio Abreu κατάφερε μέσα στα περιορισμένα χρόνια μιας ανθρώπινης ζωής να δημιουργήσει έργο που ξεπερνάει τα σύνορα όχι μόνο του χώρου, αλλά και του χρόνου. Το μαγικό ραβδάκι της τέχνης έγινε μπαγκέτα στα χέρια του, μια μπαγκέτα που με την κίνηση της έδωσε χρώματα στα όνειρα χιλιάδων παιδιών που χωρίς αυτόν δεν θα είχαν αντιληφθεί ποτέ τις ιδιαίτερες δυνατότητες που έκρυβαν μέσα τους. Το El Sistema μέχρι σήμερα συνεχίζει να συγκινεί και να ενώνει θεατές σε όλες τις χώρες, αλλά και να μάχεται για τον κόσμο που ο ιδρυτής του ονειρεύτηκε.
Μετάφραση: Νίκη Σαριδάκη