Φαντάσου το εξής: Μια μέρα, ένας επίμονος ήχος σε ξυπνάει νωρίτερα από ότι ο εγκέφαλός σου μπορεί να λειτουργήσει. Δεν είναι το εργοτάξιο από δίπλα, είναι απλώς το ξυπνητήρι σου που χτυπάει στις 7.00 πμ. Αναγκάζεσαι να σηκωθείς και να εκτελέσεις όλες τις συνήθειες της προσωπικής υγιεινής και φροντίδας σου, μόνο που, καθώς περπατάς στον διάδρομο με κατεύθυνση προς το μπάνιο, δεν ξέρεις αν βρίσκεσαι στην πραγματικότητα ή αν πρόκειται απλώς για μια φαντασίωση.
Ξαφνικά μία σκοτεινή φιγούρα σε αρπάζει, σε πετάει μέσα στο αυτοκίνητο και οδηγεί κάπου μακριά, κάπου που μπορεί άνετα να σε παρατήσει. Μετά βίας μπορείς να θυμηθείς την διαδρομή, το χρώμα του αυτοκινήτου ή αν φόρεσες παπούτσια προτού φύγεις. Το βλέμμα σου συναντά ένα τεράστιο τσιμεντένιο κτίριο περιτριγυρισμένο από κάγκελα, που σου προκαλεί υποσυνείδητα πανικό, καθώς περπατάς διστακτικά προς την είσοδο μέσα σε μια δίνη στεναχώριας και κατά κάποιον περίεργο τρόπο της χροιάς του Freddie Mercury. Αναρωτιέσαι, τι είναι αυτό το μέρος; Νοσοκομείο; Ή χειρότερα, φυλακή; Ή ακόμα χειρότερα… Όχι, με τίποτα δεν μπορεί να είναι… Σχολείο;! Το μόνο που θυμάσαι είναι να παίρνεις μια βαθιά ανάσα όταν ο εκνευριστικός ήχος σε ξυπνάει για μία ακόμα φορά μέσα σε αυτό τον τυραννικό φαύλο κύκλο.
Δεν φάνταζε αυτό το ταξίδι τρομακτικό και γεμάτο σύγχυση; Θα σε εξέπληττε αν σου έλεγα πως έτσι μοιάζει το σχολείο για την πλειοψηφία των μαθητών παγκοσμίως: ένα εκνευριστικό πανδαιμόνιο το οποίο μπορούν να ανακαλέσουν ελάχιστα. Και όταν επιστρέφουν στο σπίτι, αποφεύγουν να απαντήσουν ειλικρινά στην μόνιμη ερώτηση: «Τι μάθατε σήμερα στο σχολείο;»
Σου έχει περάσει ποτέ από το μυαλό ότι μπορεί να μην έχουν μάθει τίποτα;
Το σχολείο επιβάλλει ένα συγκεκριμένο τύπο νοημοσύνης στους μαθητές εδώ και αιώνες. Είναι ξεκαρδιστικό να φαντάζεται κανείς τον Μέγα Αλέξανδρο να αξιολογείται με τους ίδιους τρόπους με εμάς, με εξετάσεις και τεστ που ακόμα στοιχειώνουν τους χειρότερους εφιάλτες μας. Πράγματι, ο Αριστοτέλης ήταν ένας από τους καλύτερους δασκάλους όλων των εποχών, αλλά θα ήταν τρομερά κακό να παρεκκλίνουμε από τα πρότυπα που έθεσε περίπου 2.500 χρόνια πριν;
Σε αυτό το σημείο, είναι απαραίτητη λίγη θεωρία, για αυτό και ζητώ συγγνώμη εκ των προτέρων για τις τραυματικές αναδρομές στο παρελθόν που ενδέχεται να προκύψουν, ως δικαιολογημένα απομεινάρια των ανήσυχων σχολικών μας χρόνων. Στη σύγχρονη πραγματικότητα, είναι απαραίτητο τα άτομα που απασχολούνται στον χώρο της εκπαίδευσης, αλλά και το ευρύ κοινό, να εξοικειωθούν με τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης, που προτάθηκε από τον καθηγητή του Χάρβαρντ, Χάουαρντ Γκάρντνερ, μιας και τις πρακτικές γνώσεις για τον κόσμο δεν είναι κακό να τις γνωρίζουμε ασχέτως του τι έχουμε διδαχθεί. Η θεωρία του ορίζει την ύπαρξη όχι μιας ξεκάθαρης, επιβεβαιωμένης με τεστ IQ νοημοσύνης, αλλά εννιά. Παρόλα αυτά, μετά από διεξαγωγή έρευνας σε σχολεία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η σύγχρονη εκπαίδευση αναγνωρίζει μόνο δύο είδη νοημοσύνης, την γλωσσική και την λογικομαθηματική.
Ας πειραματιστούμε και εμείς λοιπόν. Θέλω να σκεφτείς ένα άτομο που θεωρούσες έξυπνο παλιότερα, κατά προτίμηση στο σχολείο. Ποια ήταν τα χαρισματικά παιδιά, αυτά που χαρακτηρίζονταν ως «ευχαρίστηση να τα έχεις στην τάξη» (μια από τις δέκα πιο οδυνηρές εκφράσεις), οι έξυπνοι μαθητές; Σου ήρθε στο μυαλό κάποιο παιδί που ήταν καλό στη ζωγραφική; Ή μήπως κάποιο που είχε έφεση στο χορό; Θα υποθέσω πως όχι, και αυτό συμβαίνει γιατί μόνο τα συνηθισμένα είδη νοημοσύνης, τα οποία προαναφέρθηκαν, θεωρούνταν «αξιέπαινα».
Αν με ρωτούσαν ποιος ήταν ο καλύτερος μαθητής στην τάξη της έκτης δημοτικού στην οποία πρόσφατα δίδαξα, δεν θα τολμούσα να πω τα παιδιά που συμμετείχαν περισσότερο, ή αυτά που είχαν εξαιρετική γνώση της Αγγλικής γλώσσας. Μπορεί να είναι στοιχείο της δουλειάς μου, αλλά όχι του χαρακτήρα μου. Το πιο έξυπνο παιδί της τάξης ήταν αυτό που καθόταν ολομόναχο, στο πίσω μέρος της αίθουσας, ως τιμωρία για την «κακή» του συμπεριφορά. Όπως πληροφορήθηκα από το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό, συνεχώς προκαλούσε προβλήματα, ποτέ δεν συμμετείχε στην τάξη και πάντα μιλούσε στα άλλα παιδιά διακόπτοντας το μάθημα. Ακόμη και η ψυχολόγος του σχολείου τον συνάντησε μια μέρα, απομακρύνοντάς τον μπροστά σε όλη την τάξη ενόσω δίδασκα. Υποθέτω πως τότε δεν διέκοψε το μάθημά μου.
Από την αρχή εκτίμησα σε αυτόν τις διαπροσωπικές του σχέσεις, όπως και την ενσυναίσθηση που έδειχνε απέναντι στα άτομα γύρω του. Ποτέ δεν μου προκαλούσε προβλήματα, καθώς νομίζω πως διαισθανόταν τον σεβασμό που έτρεφα απέναντι του. Η σημαντικότερη στιγμή, που με έκανε να συνειδητοποιήσω την εξυπνάδα του, συνέβη κατά την διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας μαθημάτων πριν τα Χριστούγεννα, καθώς φτιάχναμε κάρτες για την πρώτη δημοτικού. Οι ευχές του, τις οποίες έγραψε μόνος του, ήταν πραγματικά συγκινητικές. Δεν θα αποκαλύψω τα ακριβή του λόγια αλλά ο τρόπος που αντιμετώπιζε τα συναισθήματα των άλλων και οι συμβουλές του, έχοντας ζήσει την δική του εμπειρία στο σχολείο, θα είναι πάντα μαζί μου, λες και η κάρτα του να έχει βρει μαγικά καταφύγιο σε μια γωνία του σπιτιού μου. Ένα θαύμα των Χριστουγέννων θα μπορούσαμε να πούμε!
Άρα, πώς προωθεί η εκπαίδευση την ισότητα όταν στην πλειοψηφία του το σύστημα ανταποκρίνεται σε μονάχα δύο από τα εννιά είδη νοημοσύνης; Δεν είμαι εδώ για να σου διδάξω τα υπόλοιπα, αλλά αυτή θα ήταν μια ενδιαφέρουσα ασχολία για τον ελεύθερό σου χρόνο. Είναι, όμως, σημαντικό να θυμόμαστε πως το κάθε άτομο έχει στοιχεία από όλα τα είδη νοημοσύνης, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Η εξυπνάδα είναι στοιχείο όλων μας, και με βάση τα λόγια του Δρ. Γκάρντνερ (αποτυπωμένα ευφραδώς στην καταπληκτική ομιλία της Έλενας Παππά για το TEDxAUTH 2019), «Δεν έχει να κάνει με το πόσο έξυπνος είσαι, έχει να κάνει με το πώς είσαι έξυπνος!»
Παρακολουθήστε τον Χάουαρντ Γκάρντνερ να μιλάει για τη Θεωρία Πολλαπλής Νοημοσύνης
Έλενα Παππά,Το Περιστατικό του Μαύρου Γάτου: Μια Οπτική – μία ιστορία αλλαγής, TEDxAUTH 2019