Φαντάσου πως γράφεις ένα διαγώνισμα και στην πιο δύσκολη ερώτηση όλοι οι φίλοι σου απαντούν το α ενώ εσύ το β. Και το ερώτημα είναι: αλλάζεις την απάντησή σου ή επιμένεις ακάθεκτος στην γνώμη σου;
Το 1951, ο Solomon Asch δημιούργησε ένα από τα κλασσικότερα πειράματα της κοινωνικής ψυχολογίας, ώστε να εξετάσει ποιες είναι οι συνθήκες που ωθούν τα άτομα να αντιστέκονται ή να παραδίδονται στις πιέσεις της ομάδας, ακόμα κι όταν αυτές φαντάζουν εντελώς αντίθετες από την πραγματικότητα. Ο Asch υπέβαλε άνδρες φοιτητές, οι οποίοι καθόταν γύρω από ένα τραπέζι σε ομάδες 7-9 ατόμων, σε ένα πείραμα οπτικής αντίληψης, κατά το οποίο τους παρουσίαζε διάφορες κάρτες με γραμμές. Στην αριστερή πλευρά των καρτών υπήρχε μια γραμμή πρότυπο, ενώ στην δεξιά πλευρά υπήρχαν τρεις γραμμές σύγκρισης με διαφορετικά μήκη η καθεμία (βλ. εικόνα). Κατόπιν, ζητήθηκε από κάθε συμμετέχοντα να απαντήσει φωναχτά ποια από τις τρεις γραμμές στα δεξιά έχει το ίδιο μήκος με αυτήν στα αριστερά. Στην πραγματικότητα, όμως, όλα τα άτομα, εκτός από ένα, ήταν πειραματικοί συνεργοί που τους είχε δοθεί η οδηγία να απαντήσουν λανθασμένα σε 12 από τις 18 δοκιμές του πειράματος. Έτσι, ο ανυποψίαστος συμμετέχοντας απαντούσε πάντα προτελευταίος έχοντας ακούσει κάθε φορά τις λανθασμένες συγκρίσεις των προηγουμένων.
Τα αποτελέσματα του πειράματος ήταν πολύ ενδιαφέροντα. Φάνηκε πως το 25% των συμμετεχόντων παρέμειναν ακλόνητοι στην κρίση τους σε όλη την διάρκεια του πειράματος, 50% έδωσαν την ίδια λανθασμένη απάντηση με τους πειραματικούς συνεργούς σε έξι ή περισσότερες δοκιμές, ενώ το 5% απάντησαν λάθος, επηρεασμένοι από την ομάδα, και στις 12 δοκιμές. Μετά την λήξη του πειράματος, ο Asch ρώτησε τους συμμετέχοντες γιατί απάντησαν λάθος. Οι περισσότεροι είπαν πως αναγνώριζαν ότι έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά από την ομάδα. Άρχιζαν όμως, να νιώθουν αβεβαιότητα για τις εκτιμήσεις τους, κάτι που εξελίχθηκε σε αμηχανία, αισθήματα άγχους και φόβο επίκρισης και ως απόρροια συμφώνησαν, ώστε να μην ξεχωρίσουν. Άλλοι είπαν πως ήταν αβέβαιοι για το τι έβλεπαν πραγματικά και υπέθεσαν πως τα άτομα της ομάδας είχαν δίκιο. Μια μικρή μειονότητα από την άλλη ανέφερε πως όντως έβλεπε τις γραμμές όπως οι υπόλοιποι.
Ο Moscovici (1985) εισήγαγε τον όρο «συμμόρφωση» για να περιγράψει ακριβώς αυτή την διαδικασία της αλλαγή συναισθημάτων, απόψεων και συμπεριφοράς ενός ατόμου, που έρχεται ως αποτέλεσμα της άσκησης φυσικών ή συμβολικών πιέσεων από έναν ηγέτη ή μια ομάδα. Γενικά, μεταξύ των ψυχολόγων, κυριαρχεί η αντίληψη ότι δύο είναι οι διαδικασίες που ευθύνονται για την συμμόρφωση, η πληροφοριακή επιρροή και η κανονιστική επιρροή. Σύμφωνα με τους Α. Deutsch & Gerard (1955), «πληροφοριακή επιρροή είναι αυτή κατά την οποία κάποιος δέχεται πληροφορίες από κάποιον άλλον ως μαρτυρίες για την πραγματικότητα». Η ίδια κάνει την εμφάνισή της όταν οι άνθρωποι είναι αβέβαιοι είτε γιατί υπάρχει κοινωνική διαφωνία είτε γιατί τα ερεθίσματα είναι αληθινά ασαφή και τα άτομα χρειάζονται να αισθανθούν σίγουρα για τις κρίσεις τους. Από την άλλη πλευρά, «κανονιστική επιρροή ορίζεται αυτή που προκαλεί τη συμμόρφωση του ατόμου προκειμένου να αποφύγει τις αρνητικές επιπτώσεις της μη αποδοχής, να γίνει αρεστό και αποδεκτό». Φαίνεται πως η τελευταία κάνει την εμφάνισή της όταν επικρατεί η αντίληψη πως η ομάδα έχει την ισχύ και την ικανότητα να προσφέρει ανταμοιβές ή να επιβάλλει τιμωρίες ανάλογα με τις εκάστοτε συμπεριφορές.
Ως κοινωνικά όντα στην καθημερινότητά μας πολλές φορές μας ζητείται να λάβουμε θέση σε διάφορα ζητήματα και να διατυπώσουμε την άποψή μας. Κατά πόσο όμως είμαστε ανεξάρτητα ελεύθερα πνεύματα; Πόσες πραγματικά είναι οι φορές που στα πλαίσια μιας φιλικής συζήτησης της παρέας μας, μείναμε ακλόνητοι στην θέση που εξαρχής είχαμε και δεν «βάλαμε νερό στο κρασί μας»; Και αν συμφωνήσαμε τελικά με «την γνώμη του κοινού», το κάναμε γιατί όντως οι άλλοι είχαν δίκιο ή για κάποιον από τους παραπάνω λόγους;
Βιβλιογραφία: Hogg M. & Vaughan G. (2010), Κοινωνική Ψυχολογία, Αθήνα Gutenberg (κεφάλαιο 7)
