Εφόσον θεωρηθεί ότι η καθημερινότητα μας είναι συχνά μια σειρά διαδοχικών συνηθειών που επηρεάζουν το σύνολο της ζωής μας, μπορεί να γεννηθεί το εξής ερώτημα: τι γίνεται όταν αποφασίσουμε να αλλάξουμε συνήθειες; «Όταν αλλάζουμε συνήθειες, είναι σαν να επανασυνδέουμε κάποια καλώδια του εγκεφάλου μας. Ο εγκέφαλος μας, δηλαδή, είναι ένα κύκλωμα που δημιουργεί νευρωνικές συνδέσεις, ανάλογα με τις συνήθειες τις οποίες επαναλαμβάνουμε καθημερινά.» Οι συνήθειες είναι συμπεριφορές τόσο βαθιά ριζωμένες και συνδεδεμένες στον εγκέφαλο μας, που τις εκτελούμε αυτόματα. Αυτό, από τη μία βοηθάει τον εγκέφαλο να καταναλώσει την ενέργεια του σε άλλες, πιο δύσκολες, εντολές, ταυτόχρονα όμως, οι βαθιές αυτές ρίζες, οδηγούν στην επανάληψη συνηθειών που μπορεί να μην είναι πλέον ωφέλιμες για εμάς. Ο εγκέφαλος μας λειτουργεί «στον αυτόματο» έως ότου αποφασίσουμε να αλλάξουμε μια συνήθεια και να την αντικαταστήσουμε με μία καινούργια. Τότε, το ήδη υπάρχον νευρωνικό κύκλωμα αντικαθίσταται από ένα νέο καθιστώντας εφικτό να απαγκιστρωθούμε από τις παλιές συνήθειές μας και να μυηθούμε σε ένα νέο περιβάλλον.
Αυτός είναι άλλωστε και ο στόχος της εξέλιξης: η αλλαγή της καθημερινότητας και του τρόπου σκέψης μας προς το καλύτερο. Εξάλλου, η συνεχής επανάληψη συνηθειών οι οποίες δεν μας ικανοποιούν ή χειρότερα μας βλάπτουν μπορεί να επηρεάσει το σύνολο της ζωής μας. Ακόμα και ο χρόνος που καταναλώνουμε αναλωνόμενοι σε όλες αυτές τις ανεπιθύμητες συνήθειες είναι πολύτιμος, καθώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί δημιουργικά στην προσπάθεια της αλλαγής. Για παράδειγμα, αν έχουμε συνηθίσει στη γκρίνια και τη στεναχώρια, τότε μέσα στο πλαίσιο ενός φαύλου κύκλου θα βρίσκουμε συνεχώς λόγους ώστε να ενοχλούμαστε και να παραπονιόμαστε. Αντίθετα, αν μάθουμε να είμαστε «εθισμένοι» στη χαρά και να την επιζητούμε, τότε μπορούμε να βρούμε χίλιες δυο συνήθειες και λόγους για να είμαστε χαρούμενοι και ευγνώμονες. Οι συνήθειες είναι η καθημερινότητα μας, ο χρόνος μας και η ζωή μας. Αν επιλέξουμε να επανασυνδέσουμε την καθημερινότητα μας σε νέες ενέργειες και σκέψεις, τότε αυτή θα αλλάξει ριζικά.
Οι ερευνητές έχουν αποδείξει πως για να σχηματιστεί μια νέα συνήθεια χρειάζονται περίπου 66 ημέρες, ένας αριθμός βέβαια που μπορεί να ποικίλει από άνθρωπο σε άνθρωπο ανάλογα με τις συνθήκες, τα κίνητρα, την όρεξη για αλλαγή καθώς και το είδος της συνήθειας. Προφανώς, δεν είναι όλες οι συνήθειες ίδιες. Για παράδειγμα, το κάπνισμα καθολικώς συγκαταλέγεται στις «κακές» συνήθειες ενώ η ισορροπημένη διατροφή στις επιθυμητές συνήθειες-στόχους. Βέβαια, είναι πολύ πιο εύκολο να εντάξεις στη ζωή σου μια νέα συνήθεια παρά να απεξαρτηθείς από μια καθημερινότητα. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι η ηλικία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς είναι πιο εύκολο να μυήσεις ένα παιδί σε μια συνήθεια παρά να αλλάξεις μια βαθιά ριζωμένη γνώμη ή συνήθεια ενός μεγάλου ανθρώπου. Όμως, ανεξάρτητα από το χρόνο που μπορεί να πάρει η αλλαγή ή τις δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν σημασία έχει μονάχα η θέληση. Σημασία έχει μόνο εκείνη η στιγμή που θα «φυτευτεί» το μικρόβιο της αλλαγής και μια νέα αρχή θα ξεκινήσει.
Είναι λογικό και προφανές ότι η διαδικασία αλλαγής του «κυκλώματος» συνηθειών δεν είναι αυτονόητη ή ανεμπόδιστη. Είναι δύσκολο να ξυπνήσεις ένα πρωί και να πεις θα τα αλλάξω όλα και έτσι από τότε να αρχίσεις μια νέα καθημερινότητα που θα σου γίνει συνήθεια. Ακόμη και η συνεχής και καθημερινή προσπάθεια για αλλαγή μπορεί να αμαυρωθεί κάποιες μέρες που η ανάγκη για επιστροφή στην παλιά, γνώριμη συνήθεια θα είναι σαν την ανάγκη ενός μικρού παιδιού. Δυσκολευόμαστε να αποχωριστούμε, να κινητοποιηθούμε και να «ξεβολευτούμε» από τις γνώριμες συνήθειές μας, ακόμα και αν γνωρίζουμε ότι μας βλάπτουν, καθώς φοβόμαστε την αλλαγή δημιουργώντας ένα κλίμα αναβλητικότητας. Θέλουμε να επιστρέφουμε στις παλιές συνήθειες ξανά και ξανά σαν μια συνθήκη παθολογικού εθισμού. Όμως, η δυσκολία είναι μονάχα στο μυαλό μας. Τα καλώδια μπορούν να κοπούν, να συνδεθούν νέα, να αλλάξουν οι οδοί κίνησης των πληροφοριών στον εγκέφαλο και να χτιστούν νέα μονοπάτια. Μονοπάτια που θα διαμορφώνουν μια καθημερινότητα καινούργια, με μικρές και απλές «καλές» και ωφέλιμες συνήθειες, ικανές να μεταμορφώσουν όλη μας τη ζωή.
Παρόλο που είναι γνωστό ότι «έξις δευτέρα φύσις», κατά τον Αριστοτέλη, η ποιότητα των έξεων είναι ζήτημα προσωπικής ευθύνης και αυτόβουλης προαίρεσης. Σημασία, επομένως, έχει το ποιόν των συνηθειών που επιλέγουμε να ακολουθήσουμε, η επανάληψη των οποίων θα καθορίσει και το είδος της ζωής που πρόκειται να ζήσουμε. Έχοντας τον έλεγχο της ζωής μας και του εαυτού μας μπορούμε ακόμα και να αποφασίσουμε ότι η ζωή που ζούμε δεν μας ταιριάζει, αλλά επιδιώκουμε μια ριζική αλλαγή. Γιατί η ζωή και οι συνήθειες είναι φτιαγμένα για να αλλάζουν συνεχώς. Το κατόρθωμα των 66 ή 566 ημερών που πιθανώς απαιτούνται, θα επιτευχθεί με το πρώτο βήμα, την πρώτη μέρα που θα γίνει η αρχή και έπειτα με επίμονη άσκηση και επανάληψη, θα μπορέσουμε να μπούμε και πάλι σε έναν «αυτόματο πιλότο», που, ωστόσο, τώρα θα μας οδηγήσει στον προορισμό που επιθυμούμε.
Φωτογραφία: Συμεών Μανιάτης