Φαντάσου το εξής: Είσαι παιδί, στη ζεστασιά του πατρικού σου σπιτιού. Είναι ένα κλασικό απόγευμα Σαββάτου και βλέπεις ταινία με τον μπαμπά σου. Είναι μια από εκείνες που α��εχθάνεται η μητέρα σου, υπερβολικά βίαιη και αμφίβολης αισθητικής για τα γούστα της. Τώρα φαντάσου να πηγαίνεις λύκειο και να χασομεράς στο κέντρο με την παρέα σου. Περνάτε από ένα βίντεο κλαμπ και κατευθείαν εντοπίζετε την περίεργη φανταχτερή αφίσα που διακοσμεί τη βιτρίνα. Γελάτε λίγο και μπαίνετε στον πειρασμό να νοικιάσετε αυτή την ταινία. Φαίνεται τόσο κακή που μοιάζει… καλή;
Σίγουρα τώρα έχεις μεγαλώσει. Δε σου αρέσει να πίνεις μια μπύρα βλέποντας ταινία; Καμιά απ’ αυτές που δε θέλουν πολλή σκέψη. Στοίχημα πως το κάνεις, ποιος δεν το κάνει άλλωστε;
Φαίνεται να μας συνδέουν κάποιες εμπειρίες που σχετίζονται με τις κατώτερες, χαμηλής ποιότητας και μπάτζετ ταινίες, τις οποίες απλά λατρεύουμε ή λατρεύουμε να μισούμε. Συχνά, αυτές τις ταινίες δεύτερης διαλογής, τις ακούμε ως “b-movies” ή ακόμα και “c-movies”, “z-movies” μεταξύ άλλων. Όπως και να τις αποκαλέσεις, αυτές οι ταινίες έχουν εντυπωθεί για τα καλά στην ποπ κουλτούρα και είναι αδύνατο να αποφύγεις τις άπειρες αναφορές τους. Επομένως, πώς ορίζονται στην πραγματικότητα και ποια είναι η ιστορία τους;
«Μια b-movie είναι μια εμπορική ταινία με χαμηλό μπάτζετ, χωρίς να αποτελεί καλλιτεχνικό έργο (arthouse film)» (B movie, μτφ. από τα Αγγλικά, 2022. Βικιπαίδεια). Τα γράμματα που μπαίνουν σαν πρόθεμα, όπως τα b-, c- ή z-, αναφέρονται σε μια κριτική της ταινίας από το Εθνικό Σωματείο Ευπρέπειας (National Legion of Decency), μια οργάνωση αφιερωμένη στην ανάδειξη απαράδεκτου και απεχθούς περιεχομένου για το Καθολικό κοινό*.
Ο όρος “B-movie” επινοήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930, και ειδικότερα στη Χρυσή Εποχή του Χόλυγουντ, την περίοδο ανάμεσα στις δεκαετίες του 1910 και του 1960, κατά τη διάρκεια των οποίων ευδοκίμησε ο κλασικός Χολυγουντιανός κινηματογράφος. Ο όρος αυτός χρησιμοποιούταν για να ξεχωρίσει κινηματογραφικές παραγωγές με σκοπό τη διάδοσή τους σαν το λιγότερο διαδεδομένο μισό μιας διπλής προβολής. Οι προαναφερθείς δεν είχαν απλά σημαντικά λιγότερο μπάτζετ από την ταινία με το πρώτο όνομα όπως και μια διάρκεια 70-80 λεπτών ή λιγότερο, αλλά επίσης συχνά τα κριτικά σωματεία έδειχναν αδιαφορία προς αυτές. Η δημοσίευση διπλών προβολών εξαφανίστηκε στα τέλη του 1950, όταν η ανάδυση της εμπορικής τηλεόρασης μετέφερε μια πληθώρα περιεχομένου στα νέα μέσα.
1930-1950
Όταν η Μεγάλη Οικονομική Ύφεση ξεκίνησε τη δεκαετία του 1930 στις ΗΠΑ, οι κινηματογράφοι αναγκάστηκαν να κλείσουν λόγω των μειωμένων εισιτηρίων, ενώ το κοινό μειώθηκε στο ένα τρίτο κατά το διάστημα 1929-1933. Τα θέατρα που απέμειναν προσπάθησαν να προσελκύσουν το κοινό πειραματίζοντάς το με καμπαρέ σόου σα μέρος της απογευματινής τους διασκέδασης και δίνοντας ανταμοιβές, όπως υλικά ή φαγώσιμα βραβεία και προσφορές εισιτηρίων, για παράδειγμα δύο εισιτήρια στην τιμή του ενός. Η πιο ακμαία προσέγγιση ωστόσο ήταν αυτή των διπλών προβολών, δηλαδή η προβολή δύο ταινιών στην τιμή της μιας. Αυτή η πρακτική έγινε πανταχού παρούσα ανά την υφήλιο όποτε ανέκαμπτε το εισόδημα.
Τα “Big Five” στούντιο του Χόλυγουντ έδρασαν με την τακτική των διπλών προβολών για να ικανοποιήσουν την ακόρεστη ζήτηση, συμπεριλαμβάνοντας μια “A-movie” με υψηλό μπάτζετ και μια “B-movie” που συχνά λεγόταν και “budget film”, “quickie”, και πολλά άλλα. Η πρώτη διατηρούσε το κύρος με τη συμμετοχή δημοφιλών αστέρων και με την εξαιρετική ποιότητα παραγωγής. Η άλλη ήταν ουσιαστικά μια διασκεδαστική αλλά οικονομική, χαμηλής ποιότητας προχειροδουλειά που συνήθως αποτελούσε κομμάτι συγκεκριμένων ειδών, όπως μεταξύ άλλων το “Western”, το “Film Noir”, και το «Θρίλερ».
Οι B-movies δέχτηκαν τόση επιτυχία που μετατρέπονταν σε σειρές. Επιπλέον, πολλά μεγάλα στούντιο του Χόλυγουντ καθιέρωσαν ξεχωριστά τμήματα με ειδίκευση στην παραγωγή αυτού του είδους ταινιών. Στο ζενίθ της Χρυσής Εποχής του Χόλυγουντ, τα μεγάλα στούντιο κυκλοφορούσαν κατά μέσο όρο μια B-movie την εβδομάδα. Κόστιζαν λιγότερο για να τις νοικιάσουν και οι κινηματογράφοι, κι επομένως ήταν πιο επικερδείς, οδηγώντας τους στο να προβάλλουν συχνά δύο διπλές- ή “B”- ταινίες, αντί για την συμβατική διπλή προβολή.
Οι B-movies εξασφάλιζαν σταθερό εισόδημα, παρέχοντας ένα δίχτυ κέρδους ακόμη κι αν οι A-movies αποτύγχαναν. Διάφορα άτομα που έμοιαζαν πολλά υποσχόμενα επαγγελματικά κέρδισαν ευκαιρίες και εξάσκηση με το να δουλεύουν σε παραγωγές των b-movies, και ανά στιγμές ταλαντεύονταν μεταξύ των “A” και “B” ταινιών, ή αποκλειστικά δουλεύοντας στην δεύτερη κατηγορία. Παρόλο που ο χρόνος και η χρηματοδότηση τις περιόριζαν αρκετά, οι b-movies έχουν βελτιώσει επαγγελματικά τις καριέρες ανερχομένων και παρακμαζόντων ατόμων με την πάροδο του χρόνου.
Η άνοδος των b-movies υποκίνησε την ανάδυση των στούντιο «Φθηνής Σειράς» (Poverty Row). Αυτές οι εταιρείες παραγωγής μείωσαν τις εσωτερικές λήψεις, και ταυτόχρονα και την ενοικίαση του χώρου του στούντιο, ενώ παράλληλα χρησιμοποιούσαν αρκετό φιλμ αρχείου. Η «Φθηνή Σειρά» αναφέρεται σε μια γεωγραφική περιοχή του Χόλυγουντ, κι έτσι αυτά τα στούντιο συνήθιζαν να προπωλούν τις παραγωγές τους σε ανεξάρτητες εκθέσεις φτωχών αστικών ή αγροτικών περιοχών.
1950-1990
Μετά την δεκαετία του 1950, η πλειονότητα των αλυσίδων κινηματογράφων που ανήκαν σε μεγάλα στούντιο είχαν πωληθεί και οι περισσότερες εταιρίες παραγωγής «Φθηνής Σειράς» είτε είχαν απορροφηθεί από μεγαλύτερες επιχειρήσεις είτε είχαν εξαληφθεί.
Στα χρόνια μετά τη Χρυσή Εποχή, οι b-movies απέκτησαν μια αμφιλεγόμενη σημασία. Από την μία, πρέσβευαν κυρίως ταινίες εκμετάλλευσης (exploitation films) με χαμηλό μπάτζετ: ταινίες που επιχειρούν τη νομισματική επιτυχία μέσα από την εκμετάλλευση των τρεχόντων τρεντ, των εξειδικευμένων ειδών ή των μακάβριων θεμάτων, με τιμητική αναφορά στις ταινίες Σλάσερ, την σεξουαλική εκμετάλλευση (sexploitation), την εκμετάλλευση έγχρωμων ηθοποιών (blaxploitation), τα σπαγγέτι γουέστερν, τα θρίλερ, τις ταινίες σπλάτερ, και πολλά άλλα. Από την άλλη, διάφορες b-movies παρουσιάζουν καλές αισθητικές δεξιότητες και αξιοσημείωτη εξυπνάδα. Παρόλα αυτά, ο όρος b-movie χρησιμοποιείται από τότε για να περιγράψει τις ταινίες με χαμηλή ποιότητα και προϋπολογισμό. Κατά την δεκαετία του 1960, προέκυψαν περισσότεροι όροι, όπως “z” ή “c” movies για να αποτυπώσουν τις ταινίες αυτού του είδους, ταινίες που κατηγορηματικά δεν είναι A-movies. Με την άνοδο των κασετών, οι b-movies πέρασαν μια περίοδο άνθισης και υπερβολικής δημοτικότητας στις επόμενες δεκαετίες και η επικράτησή τους δεν υποχώρησε σημαντικά μέχρι το 2000.
Στην σύγχρονη εποχή, ο όρος b-movie χρησιμοποιείται ακόμα με μια εκτενή έννοια, κυρίως αναφερόμενος σε είδη όπως γουέστερν, επιστημονική φαντασία, θρίλερ, και ταινίες Εxploitation. Περιστασιακά, ο όρος αναφέρεται και σε πιο ακριβές και συμβατικές παραγωγές, το στυλ των οποίων συμπίπτει με τα παραδοσιακά είδη των b-movies.
Ομολογουμένως, οι b-movies έχουν παίξει πολύ σημαντικό ρόλο όχι μόνο στη διαμόρφωση της κινηματογραφίας, αλλά και της ποπ κουλτούρας. Έχουν ξεκινήσει μόδες, έχουν δώσει φως σε διαφορετικές κουλτούρες και ιδιοσυγκρασίες, τις οποίες η κοινωνία δεν θα είχε εξερευνήσει αλλιώς. Έχουν ακόμη συμβάλλει στην προσωπική μας διαμόρφωση, στον τρόπο που βλέπουμε τους εαυτούς μας, τις ζωές και στον τρόπο που καταναλώνουμε τα διάφορα μέσα. Έχω πολλά να μάθω και να ανακαλύψω για αυτό το θέμα και το ίδιο κι εσύ. Να δούμε καμιά ταινία;
*Για τις ανάγκες του άρθρου, ο όρος “b-movies” χρησιμοποιείται κυρίως για να περιγράψει τις ταινίες χαμηλής ποιότητας και προϋπολογισμού, και δεν σχετίζεται με την αξιολόγησή τους. Δεν υπάρχει επίσης καμία διαφορά μεταξύ του κεφαλαίου γράμματος και του μικρού στους όρους. Στο συγκεκριμένο άρθρο, το κεφαλαίο αναφέρεται στην πιο παραδοσιακή έννοια του όρου, άρα και στην αξιολόγηση της ταινίας, ενώ το μικρό τείνει προς τη σύγχρονη σημασία των όρων.
Αναφορές
B movie. (2022, 24 Φεβρουαρίου). Βικιπαίδεια. https://en.wikipedia.org/wiki/B_movie#:~:text=A B movie or B,-sides for recorded music).
B-Movie (n.d.). TV Tropes. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου, 2022, από το https://tvtropes.org/pmwiki/pmwiki.php/Main/BMovie
French, P. (2003, April 27). Low-budget dross and brilliance. The Guardian. https://www.theguardian.com/film/2003/apr/27/features.review2#:~:text=The term ‘B-movie,expensive ‘A-movies‘.
Robichaux, K. (n.d.). “B” Movies – A Brief History. The Picture Show Man. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου, 2022, από το https://pictureshowman.com/b-movies-a-brief-history/
B movie (disambiguation). (2021, 2 Δεκεμβρίου). Βικιπαίδεια. https://en.wikipedia.org/wiki/B_movie_(disambiguation)
Exploitation film. (2022, 1 Φεβρουαρίου). Βικιπαίδεια. https://en.wikipedia.org/wiki/Exploitation_film#Splatter_films
National Legion of Decency. (2022, 20 Ιανουαρίου). Βικιπαίδεια. https://en.wikipedia.org/wiki/National_Legion_of_Decency
Heckmann, C. (2021, 19 Δεκεμβρίου). When Was the Golden Age of Hollywood – And Why Did It End?. studiobinder. https://www.studiobinder.com/blog/when-was-the-golden-age-of-hollywood/