Τα τελευταία 15 χρόνια στην Σουηδία εκατοντάδες παιδιά προσφύγων με τραυματικές εμπειρίες προσβάλλονται από το Σύνδρομο Παραίτησης. Πρόκειται για μια κατάσταση εγκόσμιας απόσυρσης που μοιάζει με κώμα και μερικές φορές μπορεί να διαρκέσει για ολόκληρα χρόνια. Σε πρώτο στάδιο, το παιδί με Σύνδρομο Παραίτησης σταματάει να μιλάει πολύ και απλώς θέλει να ξαπλώνει, στην συνέχεια τρέφεται όλο και λιγότερο μέχρι το τελικό σημείο, στο οποίο διακόπτει εντελώς την τροφή, το νερό και τη γενικότερη ανταπόκριση στο περιβάλλον. Το Σύνδρομο αυτό άρχισε να παρατηρείται κατά τα έτη 2003-2005 και ήταν κάτι το άγνωστο στην επιστημονική κοινότητα. Οι πρόσφυγες που το παρουσίασαν φαίνεται να προέρχονται από συγκεκριμένες περιοχές, όπως τα Βαλκάνια, την πρώην Σοβιετική Ένωση, τα Νοτιότερα σύνορα της Ρωσίας ή ανήκαν σε ορισμένες μειονότητες κάτι που είναι δύσκολο να εξηγηθεί.
Ανεξήγητο είναι το γεγονός ότι υπάρχουν εμφανώς περισσότερα περιστατικά αυτού του Συνδρόμου στην Σουηδία σε σχέση με άλλες χώρες (τα τελευταία 3 χρόνια έχουν αναφερθεί πάνω από 200 περιστατικά του Συνδρόμου Παραίτησης). Οι επιστήμονες εικάζουν ότι ίσως ευθύνονται πολιτιστικοί παράγοντες που υπάρχουν αποκλειστικά στην Σουηδία, όπως το νομοθετικό πλαίσιο διαδικασίας ασύλου που υποχρεούνται να περάσουν οι πρόσφυγες. Τα παιδιά των προσφύγων πολλές φορές γνωρίζουν πως η διαδικασία ασύλου εκκρεμεί και το μέλλον τους διακυβεύεται. Αυτό εντείνει την αβεβαιότητα και τα αισθήματα ανασφάλειας, κάτι που ειδικά μετά από μια τραυματική περίοδο, η οποία οδήγησε στην εξαναγκαστική φυγή ή απέλαση, είναι ιδιαιτέρως επιβλαβές για την υγεία του παιδιού. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν πως η αποκατάσταση μετά το τραύμα βασίζεται στην ασφάλεια, ο φόβος πως μπορεί να τους ζητηθεί να γυρίσουν πίσω στις προβληματικές συνθήκες επιδεινώνει την ήδη επιβαρυμένη ψυχολογική τους κατάσταση. Η ανάρρωση έρχεται κυρίως μόλις η οικογένεια νιώσει ασφαλής και συμβαίνει σταδιακά, καθώς παίρνει κάποιους μήνες μέχρι να φανεί βελτίωση. Φαίνεται πως η ανάρρωση εξαρτάται από την αποκατάσταση της ελπίδας, την οποία συχνά μεταφέρουν οι γονείς (για παράδειγμα, σε πολλές περιπτώσεις οι γονείς διαβάζουν την απόφαση της άδειας παραμονής και δίνουν την επιβεβαίωση ότι όλα θα πάνε καλά μελλοντικά).
Την στιγμή που το ίδιο το παιδί βρίσκεται σε κώμα και έχει πρακτικά αποσυρθεί από τον περιβάλλοντα κόσμο, οι υπόλοιποι γύρω του υποχρεούνται να συνεχίζουν την ζωή, τόσο την δική τους όσο και του σώματος του παιδιού. Οι γονείς αναλαμβάνουν να είναι ο εγκέφαλος, που συντονίζει τα πάντα, για ένα σώμα που βρίσκεται σε κωματώδη κατάσταση και δεν παίρνει πλέον πρωτοβουλίες. Είναι αυτοί που αναλαμβάνουν την τροφή, την πέψη, την καθαριότητα και την διατήρηση των μυών σε ενεργή κατάσταση, ώστε να μην ατροφήσουν. Εκτός από τα προαναφερθέντα, πρέπει να εξασφαλίσουν στο παιδί την στιγμή που το ίδιο πάσχει από το Σύνδρομο της Παραίτησης ένα περιβάλλον το οποίο θα του καλλιεργήσει αίσθημα ασφάλειας και αισιοδοξίας, ώστε να επιστρέψει στην ενεργή ζωή. Κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται μέσω της καλής επικοινωνίας, η οποία διαμορφώνεται με την σειρά της μέσω του τόνου της φωνής, του τρυφερού αγγίγματος, της ατμόσφαιρας του δωματίου όπου τα παιδιά μπορούν ακόμα και στην κατάσταση του κώματος να αισθανθούν πως οι γονείς τους είναι ασφαλείς και αισιόδοξοι. Το παράδοξο, όμως, είναι πως οι γονείς καλούνται να αναλάβουν έναν τέτοιον ρόλο, ενώ αυτό που αισθάνονται αυτοί εσωτερικά αποκλίνει πολύ από τα αισθήματα ασφάλειας και ελπίδας. Θα έλεγε κανείς πως αυτό που βιώνει ο περίγυρος των ασθενών με αυτό το Σύνδρομο είναι δυσκολότερο. Τα ίδια τα παιδιά «αυτοπροστατεύονται» πέφτοντας σε κώμα, αφού μοιάζει σαν να επιλέγει το σώμα τους να «κοιμηθεί» και να αποσυρθεί μέχρι ο κόσμος τους να καλυτερέψει∙ κείτονται στο κρεβάτι για μήνες, ακριβώς όπως η Χιονάτη στο παραμύθι και περιμένουν τον πρίγκιπα, ο οποίος όμως στην περίπτωση αυτή συμβολίζει το αίσθημα ασφάλειας. Από την άλλη, οι γονείς πρέπει, παράλληλα, να αντιμετωπίσουν υπομονετικά την ασθένεια του παιδιού τους, αλλά και τις ασταθείς συνθήκες διαβίωσης ολόκληρης της οικογένειάς τους που απειλείται από απέλαση από την χώρα υποδοχής, σε περίπτωση που η άδεια δεν ανανεωθεί.
Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό φαινόμενο, το οποίο θίγει ευαίσθητα ζητήματα σχετικά με την προσφυγιά και τα αισθήματα ανασφάλειας και φόβου που την συνοδεύουν. Φυσικά, δεν σημαίνει πως το Σύνδρομο Παραίτησης είναι ο κανόνας και πως κάθε προσφυγόπουλο θα προσβληθεί από αυτό. Πολλά από τα παιδιά των προσφύγων προσαρμόζονται πλήρως στην χώρα υποδοχής και διασφαλίζουν μια αξιοπρεπή και όμορφη ζωή. Αυτό, όμως, που αξίζει να σημειωθεί με αφορμή αυτό το Σύνδρομο είναι η αξία της ψυχικής σταθερότητας και η ασφάλεια που χρειάζεται κάθε παιδί και γενικότερα κάθε άνθρωπος, για να επιβιώνει και να διατηρείται στην ζωή.
Πηγές:
Aviv, R. (2017). the Trauma of Facing Deportation. The New Yorker.
Netflix Documentary, “Life Overtakes Me”
Φωτογραφία: Σωτήρης Σταματίου, Ελένη Σάντολη