True crime: καταναλώνοντας το έγκλημα

Πώς η εμπορευματοποίηση και εξιστορημένη μυθοποίηση των βίαιων θηριωδιών συμβάλλουν στον ηθικό εκμαυλισμό και υβριστοφιλία των καταναλωτών του είδους true crime;

Το είδος βιβλίων, ταινιών και podcast που γνωρίζουμε ως true crime (αληθινό έγκλημα) έχει εδραιωθεί στην pop κουλτούρα ως ένα προϊόν που προορίζεται για τη διασκέδαση του καταναλωτή του με γλαφυρές περιγραφές αληθινών εγκλημάτων. Η ενασχόληση με το αληθινό έγκλημα συναντάται σε πολλές ιστορικές περιόδους. Ξεκινώντας με βιβλία στις αρχές του 20ου αιώνα, εξελίχθηκε και προσαρμόστηκε στα νέα μέσα με τη μορφή ντοκιμαντέρ, ταινιών, video στο YouTube και podcast. Από το «θρύλο» του Jack the Ripper μέχρι την εμμονή με τον Ted Bundy και την Jodi Arias, γεννήθηκαν απορίες για τη φύση του εγκλήματος. Ιδέες για τη μέθοδο, τους τρόπους και τους λόγους για τους οποίους άνθρωποι εγκλημάτησαν. Πώς το έκανε; Για ποιους λόγους; Πώς ήταν η παιδική του ηλικία; Πρόκειται για ανθρώπινη φύση ή για ζωώδη ένστικτα; Πώς μπορούμε να εμβαθύνουμε στην ψυχολογία του θύτη; Πώς οδηγείται κανείς σε αυτές τις τερατώδεις πράξεις; Εύλογα ερωτήματα γεννιούνται από την περιέργεια του απλού πολίτη που δύσκολα συναντάει ανθρωπόμορφα τέρατα στην καθημερινότητά του, όμως πιο εύκολα τα αναζητά στις οθόνες και τα βιβλία. Παρ’ όλα αυτά, ένα ερώτημα ξεχνάμε: Γιατί δεν ενδιαφερόμαστε για το θύμα;

Το ενδιαφέρον για το θύμα και την οικογένειά του θα διαρκέσει για την κατάλληλη περίοδο θρήνου που η κοινή γνώμη έχει αποφασίσει σιωπηλά να διατηρήσει. Ο θρήνος όμως για τις οικογένειες και το κοντινότερο περιβάλλον των θυμάτων συνεχίζεται και δεν περιορίζεται από μια ημερομηνία λήξης. Το μαρτύριο του θύματος μετατρέπεται σε θρήνο των πλησιέστερών του. Τη στιγμή που τα μέσα ενημέρωσης σταματήσουν να καλύπτουν το έγκλημα και η κοινή γνώμη σταματήσει να ασχολείται, οι δημιουργοί περιεχομένου αληθινού εγκλήματος ξεκινούν τη δουλειά τους. Πολλές φορές βέβαια δεν περιμένουν. Το περιεχόμενο παράγεται στη διάρκεια των ερευνών, όταν το θύμα δεν έχει ακόμη κρυώσει και η οικογένεια δεν το έχει καν συνειδητοποιήσει. Σαν όρνια, οι δημιουργοί μπήγουν τα ράμφη τους στο ψυχρό σώμα του θύματος με σκοπό το χρήμα και την αναγνώριση που λαμβάνουν από το «καυτό έγκλημα».

Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται συνήθως στην πλατφόρμα του YouTube. Δημιουργοί περιεχομένου συζητούν το εκάστοτε έγκλημα ενώ πραγματοποιούν ασχολίες ρουτίνας. Για παράδειγμα, ο συνδυασμός των make up, mukbang ή ASMR με το true crime, συνδυάζει δύο ή και παραπάνω είδη διασκέδασης, με αποτέλεσμα ένα επιτυχημένο και κερδοφόρο προϊόν. Σαν κύρια δικαιολογία για αυτόν το συνδυασμό, προσφέρεται η πιο «εύγευστη» παρουσίαση ενός τρομακτικού αληθινού γεγονότος, με τους δημιουργούς να ισχυρίζονται πως το περιεχόμενό τους γίνεται πιο ευχάριστο για το κοινό δίχως να το «βαραίνει» συναισθηματικά. Αν και το καλαίσθητο μακάβριο χιούμορ μπορεί να εφαρμοστεί σαν τεχνική εξιστόρησης επιτυχημένα, στις περιπτώσεις αυτές το χιούμορ απουσιάζει και παρατηρείται μια πλήρης παράβλεψη της βαρύτητας της υπόθεσης. Ο αφηγητής παρουσιάζει την υπόθεση με έναν εύπεπτο και βολικό για το κοινό τρόπο, ενώ οι οικογένειες του θύματος δεν έχουν αυτήν την πολυτέλεια. Για τον περίγυρο του θύματος, η υπόθεση παραμένει μια φρικιαστική εμπειρία που προσπαθούν να ξεχάσουν. Για λόγους ηδονιστικούς, αυτός ο τρόπος εξιστόρησης πραγματοποιείται δίχως ενσυναίσθηση, μια κατάσταση για την οποία ευθύνονται δημιουργός και καταναλωτής, καθώς και οι δύο μεριές φέρουν ευθύνη για την παραγωγή του περιεχομένου.

Δεν απουσιάζει η δυνατότητα της κριτικής σκέψης του καταναλωτή. Σύμφωνα με τον George Fisk, «οι καταναλωτές δεν είναι παθητικοί βλάκες, αλλά ενεργοί παραγωγοί νοήματος με δυνατότητα διάκρισης». Φέρουν ευθύνη όσον αφορά την παραγωγή ρομαντικοποιημένων εκδοχών του αληθινού εγκλήματος, καθώς ορίζουν τη ζήτησή του. Η έλλειψη κριτικής σκέψης και ενσυναίσθησης, συμβάλλουν στην πλήρη εξαχρείωση του γεγονότος. Οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα ελέγχου των κινήσεων και της παραγωγής προϊόντων διασκέδασης των δημιουργών. Αυτή η δυνατότητα όμως, δεν περιορίζει την εμμονή με το αληθινό έγκλημα και ειδικότερα με τους high profile κατά συρροή δολοφόνους που έχουν εδραιωθεί στη συνείδηση του κοινού σαν ένα είδος διασκέδασης. Στη σχέση καταναλωτή-δημιουργού η μία πλευρά ελέγχει τις δράσεις της άλλης. Στην περίπτωση του αληθινού εγκλήματος όμως, τα μέσα διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση της εμμονής με τους εγκληματίες.

Η κοινή γνώμη επηρεάζεται από τα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης με τεχνικές πειθούς από τις οποίες ο ανθρώπινος νους δύσκολα αποστασιοποιείται. Τα μέσα συχνά μεγαλοποιούν το έγκλημα με τους εγκληματίες να βρίσκονται στο επίκεντρο. Υπερβάλουν για την ιδιοφυία τους, τοποθετώντας τους σε ένα σύννεφο μυστηρίου και παραπληροφόρησης με αποτέλεσμα τον εκμαυλισμό του καταναλωτή. Όπως γράφει ο Scott Bonn, «υπάρχει η έννοια του ηθικού πανικού στην οποία ορισμένοι κρατικοί αξιωματούχοι και μέσα ενημέρωσης συμμετέχουν στη δημιουργία εντυπωσιακών, θρυλικών εγκληματιών-διαβόλων. Τα μέσα τους ανυψώνουν στη σφαίρα των εγκληματιών-rockstars». Λόγω της εξύμνησης του θύτη και της μυθοποίησης του αληθινού εγκλήματος, οι συνήθεις απορίες που αναφέρθηκαν νωρίτερα, εύλογα γεννιούνται. Η θέληση για εμβάθυνση στο μυαλό του θύτη και η παντελής αγνόηση του θύματος προωθούνται χωρίς φίλτρο από τα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Brian Jarvis, «η εμπορευματοποίηση της βίας στην pop κουλτούρα είναι συστημικά ενσωματωμένη με την ίδια τη βία της εμπορευματοποίησης».

Η εμπορευματοποίηση της βίας ολοκληρώνει τον κύκλο της στη σημερινή μιντιακή σφαίρα, όπου οι πραγματικές τραυματικές ιστορίες θυμάτων αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης και εκμαίευσης περιεχομένου για κερδοσκοπικούς λόγους. Η αρχική λύπη για το θύμα μετουσιώνεται σε πλήρη απευαισθητοποίηση, η οποία συμφέρει τους παραγωγούς περιεχομένου. Ρομαντικοποιώντας το έγκλημα, δημιουργός και καταναλωτής αντιμετωπίζουν μια θηριωδία σα μυθοπλαστική φαντασία με θύτη και θύμα να παίζουν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Πρόκειται για κοινωνική νοσηρότητα για την οποία όλοι είμαστε υπόλογοι και στην οποία πανάκεια αποτελούν η κριτική σκέψη και ενσυναίσθηση. Ίσως με την απλή εφαρμογή τους νοιαστούμε πραγματικά για τα θύματα.

Φωτογραφία: Η ομάδα φωτογραφίας του TEDxAUTH 2022

Παρόμοια Άρθρα

Osmosis - TEDx AUTH
Περισσότερα
The Cleaningans - TEDx AUTH
Περισσότερα
lets-talk-about-comedy
Περισσότερα