Τα παραμύθια είναι οι από κούνιας παιδαγωγοί των παιδιών απανταχού. Πολύ πριν προσφέρει σε ένα παιδί τις εικόνες της η τηλεόραση, τα παραμύθια έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς του και τα νοήματα που μεταφέρουν έχουν εντυπωθεί διά παντός στην παιδική συνείδηση. Η Κοκκινοσκουφίτσα κι η γιαγιά της καταφέρνουν να σωθούν και να βγουν σώες από την κοιλιά του κακού λύκου, τον οποίο μάλιστα σκοτώνει (!) ο κυνηγός προς ανακούφιση των νεαρών αναγνωστών, η Πεντάμορφη εν τέλει δεν… κακοπέφτει, περνώντας τη ζωή της με ένα Τέρας, αλλά ως διά μαγείας το Τέρας μεταμορφώνεται στον πρίγκιπα των ονείρων της και ζουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Η απώλεια, ο θάνατος, η ατέλεια δε χωράνε στον κόσμο των παραμυθιών – είναι ασφυκτικά γεμάτος από όνειρα κι εξιδανικευτικά σενάρια. Τι γίνεται, όμως, όταν αυτοί μεν ζούνε καλά, αλλά εμείς ποτέ καλύτερα;
Ανέκαθεν δήλωνα αλλεργική στην ψυχαναγκαστική ευτυχία των παραμυθιών. Θυμάμαι ως παιδί να με ικανοποιούν περισσότερο οι βικτωριανές ιστορίες φαντασμάτων κι οι αφηγήσεις που ενσωμάτωναν τις παγανιστικές δοξασίες της υπαίθρου σε σύγκριση με τα δημοφιλή παραμύθια-με-καλό-τέλος και τον υπεραπλουστευτικό τους κόσμο. Ασφαλώς και οι αλληγορικές αφηγήσεις είναι ένας προσιτός για τα παιδιά τρόπος να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους και να αναμετρηθούν με σύνθετες ηθικές έννοιες, την ίδια στιγμή όμως συνιστούν και μία καταμέτρηση των δεκτών με την αναγωγή της ευτυχίας και της τελειότητας σε ύψιστο καθήκον. Ο λόγος τους είναι σχεδόν προπαγανδιστικός υπέρ της ευτυχίας, το χαρούμενο τέλος επιτάσσεται. Προβάλλεται ένα αποστειρωμένο μοντέλο ζωής, μια καθημερινότητα άρτι βγαλμένη από τον κλίβανο, που δεν της επιτρέπεται και δεν της συγχωρείται το παραμικρό ψεγάδι. Η σύγκριση αναπόφευκτη. Μία απλώς καλή έκβαση δε μας ικανοποιεί, η επίτευξη ενός μόνο στόχου δε μας αρκεί, έχουμε μάθει ότι τα γνήσια happy ends περιλαμβάνουν πρίγκιπες και λευκά άλογα, ονειρικά παλάτια και αθανασία, χρυσόσκονη και μαγεία.
Άραγε τα παραμύθια, που παιδαγωγούν και διαμορφώνουν συνειδήσεις, συνιστώντας ουσιαστικά την πρώτη μας τροφό, δε φέρουν μερίδιο ευθύνης για τον πνευματικό λήθαργο που μας κατατρύχει, πολλούς μάλιστα εφ’ όρου ζωής; Ο υπεραπλουστευτικός τους κόσμος απαρτίζεται από εικόνες αποκλειστικά μαυρόασπρες, στις οποίες οι κακοί συντάσσονται με τους κακούς και οι καλοί με τους καλούς – και βέβαια πάντα στο τέλος η αφήγηση, νομοτελειακά σχεδόν, οδηγείται στη νίκη των δεύτερων. Καταλήξαμε εθισμένοι στα happy ends και, επαναπαυμένοι ότι πάντα έρχονται ακόμη και χωρίς τη δική μας συνδρομή, γινόμαστε αδρανείς και παραγνωρίζουμε το «κοριτσάκι με τα σπίρτα» της διπλανής πόρτας. Κι εδώ εντοπίζεται το οξύμωρο· ενώ υποτίθεται ότι τα παραμύθια είναι ο τρόπος τα παιδιά να δουν εναργέστερα τον κόσμο μας και να κατανοήσουν την πραγματικότητα, η πλειονότητα των ιστοριών που επιλέγουμε να διηγηθούμε απέχει έτη φωτός από αυτή. Το ζήτημα, επομένως, δεν είναι η θέαση των παραμυθιών, και κατ’ επέκταση του σύμπαντος που μας περιβάλλει, υπό ένα πρίσμα πεσιμιστικό, αλλά ρεαλιστικό, ώστε η ουτοπία να μην ανάγεται σε τρόπο ζωής. Έχοντας ανατραφεί με μότο την ψυχαναγκαστική τελειότητα, αποτελεί στοίχημα για τον καθένα μας ξεχωριστά η εύρεση, ή και η ex nihilo πολλές φορές δημιουργία, της μαγείας που κείται κάτω από τη χρυσόσκονη και την τεχνητή, και άρα επιφανειακή, της λάμψη.
Είναι ανάγκη να αποτάξουμε τις κονσερβοποιημένες λύσεις και τους από μηχανής θεούς στους οποίους διδαχτήκαμε να πιστεύουμε, ώστε να απαλλαγούμε οριστικά από την ουτοπία της τελειότητας. Αρκεί να αποδεχτούμε πως είναι αδύνατον το παραμύθι της ζωής μας να μην έχει ρωγμές· πως πολλές φορές η άμαξα που μεταφέρει τα όνειρα και τους ευσεβείς μας πόθους μετατρέπεται σε κολοκύθα και χρειάζεται να ξεκινήσουμε από το μηδέν το ταξίδι της αναζήτησης. Οι ανατροπές, ωστόσο, είναι αυτές που κάνουν συναρπαστική κι ενδιαφέρουσα την αφήγηση – αν βέβαια αφεθούμε ελεύθεροι να επιλέξουμε οι ίδιοι τι ορίζεται ως happy end!
