Στα πλαίσια του μαθήματος της τραγωδίας του φιλολογικού ήρθα σε επαφή με την πιο διάσημη ίσως τραγωδία της ελληνικής κλασικής λογοτεχνίας, εκείνη που έχει επηρεάσει όσο καμία τις τέχνες, τη φιλοσοφία, ακόμη και την ψυχολογία. Είναι γνωστό ότι ακόμη και ο πατέρας της ψυχανάλυσης, ο Φρόυντ, στηρίχθηκε στην τραγωδία του Σοφοκλή, για να εξηγήσει τα ένστικτα, τα όνειρα, καθώς και τις εσωτερικές, υποσυνείδητες σκέψεις μας. Καλά κατάλαβες και αν όχι ακόμη προσφέρομαι να σου εξηγήσω. Δεν είναι άλλη παρά ο Οιδίποδας Τύραννος του Σοφοκλή.
Ξέρω τι σκέφτεσαι «Πάλι στο προσκήνιο μια παρωχημένη αρχαιολατρία, που θα μας ανάγει την κλασική αρχαιότητα σε μια ύψιστη κουλτούρα και τα προϊόντα αυτής σε αυθεντίες ενός απόμακρου και άπιαστου πολιτισμού». Αρχαιολατρία ναι, άπιαστη καθόλου, αυθεντία ούτε καν. Για να σε προλάβω, λοιπόν, δεν θα μιλήσουμε ούτε για κάποιο εξωγήινο πολιτισμό ούτε για έργα πανάκεια που είναι καθολικά και σε όλα τους αψεγάδιαστα. Και αυτό γιατί δεν είμαι από τους ανθρώπους που δέχονται άκριτα οτιδήποτε ως αυθεντία και επειδή μ αρέσει να δημιουργώ τη δική μου άποψη πάνω στα πράγματα και να με επηρεάζουν αβίαστα και όχι επειδή έτσι πρέπει να με επηρεάσει ένα
δραματικό έργο.
Οιδίποδας Τύραννος, λοιπόν, στο πρόγραμμα και το μάθημα θα προσπαθήσω να το κάνω όσο πιο σύγχρονο και στα σημερινά δεδομένα μπορώ, γιατί εμένα ίσως να μου αρέσει η αρχαιογνωσία, αλλά σε κάποιον άλλον να περνά μάλλον απαρατήρητη. Αυτό που μπορούμε να μοιραστούμε και οι δύο είναι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, απόψεις που και οι δύο κόσμοι συμμερίζονται και αντιπροσωπεύουν. Απόψεις, συμπεριφορές και προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης που υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν αιώνια.
Μάθημα πρώτο: Η ανθρώπινη γνώση και ευφυΐα είναι ασύλληπτη. Ωστόσο πάντα θα παραμένει περιορισμένη. Ο άνθρωπος είναι ένα πανέξυπνο πλάσμα με άπειρες νοητικές διεργασίες, με ένα πολυεργαλείο, τον γνωστό μας εγκέφαλο, που δουλεύει νύχτα μέρα. Κάνει σκέψεις, λύνει εξισώσεις, λύνει γρίφους, φτιάχνει θεωρίες, ανακαλύπτει θεραπείες ασθενειών, έχει φτάσει στο διάστημα και είμαστε ακόμη στην αρχή. Κανείς δεν αμφισβητεί το μεγαλείο του ανθρώπινου νου. Αλλά. Και ο πιο έξυπνος άνθρωπος υποκλίνεται στην ανωτερότητα του θεού, της μοίρας, της τύχης ή όπως στο καλό ονομάζεις αυτό τον άγνωστο παράγοντα.
Και περνάμε κατευθείαν στο μάθημα δεύτερο: Ο παράγοντας τύχη! Άλλοι το λένε μοίρα, άλλοι θεό, άλλοι κάρμα. Το ίδιο νόημα έχουν όλα. Είναι αυτός ο παράγοντας που δεν μπορούμε να υπολογίσουμε, να προβλέψουμε ή να μεταβάλουμε. Είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε με αυτό και καμία επιστήμη δεν είναι ικανή να το προβλέψει. Και το να αναγνωρίσουμε αυτή την ατέλειά μας είναι η πιο γενναία μας παραδοχή. Αυτό που μου έχει μείνει από το έργο είναι να τελευταία λόγια του Οιδίποδα στις κόρες του, η ευχή του να έχουν καλύτερη τύχη από εκείνον και η παραδοχή του ότι το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να προσεύχονται για αυτό. Καθόλου μοιρολατρικό αν με ρωτάς, μιας και η σημασία του δεν είναι κυριολεκτική, αλλά μεταφορική. Δηλώνει το ότι πρακτικά δεν μπορείς να αλλάξεις την τύχη, μπορείς όμως αν την προβλέψεις και να δράσεις ανάλογα. Αυτό που μπορείς να κάνεις είναι να αποτρέψεις ή να προλάβεις, όσο περνάει από το χέρι σου, όσα δεν θέλεις να ζήσεις, να είσαι σε επαγρύπνηση και να περιορίσεις τον παράγοντα τύχη στο ελάχιστο.
Τρίτο και τελευταίο: Μην μακαρίζεις έναν άνθρωπο μέχρι το τέλος της ζωής του. Απλό, λιτό, κατανοητό. Κανένας άνθρωπος δεν είναι απόλυτα ευτυχισμένος. Ίσως είναι καλότυχος, έλεγαν οι αρχαίοι και θεωρούσαν ότι ευτυχισμένος χαρακτηρίζεται μόνο ο άνθρωπος που εκτός από ευδαιμονία(=καλοτυχία) έχει και καλό τέλος. Και αυτό γιατί η κατάσταση ενός ανθρώπου αλλάζει ριζικά από τη μία στιγμή στην άλλη. Ο τύραννός μας από βασιλιάς της Θήβας έγινε ο πιο περιφρονημένος πολίτης και εμείς δεν έχουμε παρά να αναγνωρίσουμε
στον Σοφοκλή τον αριστουργηματικό τρόπο με τον οποίο φιλοτέχνησε ολόκληρη την τραγωδία υπό το πρίσμα του ευμετάβλητου της ανθρώπινης τύχης.
Ο Οιδίποδας Τύραννος σημάδεψε κατιτίς από το μέσα μου. Άλλα τόσα θα μπορούσα να πω για αυτή την τραγωδία, αλλά αυτά θέλω να κρατήσεις για τώρα, φίλε αναγνώστη. Κι αν λίγο σε έβαλα στο κλίμα και σου δημιούργησα την ελάχιστη έστω διάθεση να δεις με άλλο μάτι ή και μόνο να αναζητήσεις ένα αρχαίο δράμα, εγώ θα είμαι χαρούμενη. Ο πλούτος αυτός
μόνο αναχρονιστικός δεν είναι και κάθε άλλο παρά πίσω μας πάει. Κλείνω με μια ευχή του Οιδίποδα: «Να ζείτε με τους ανέμους των καιρών», ήτοι να έχετε πάντα την τύχη με το μέρος σας!